خبرگزاری «حوزه» - همدان/ یکی از زیباترین واژه‌ها، واژه وحدت و برادری است. برادری و وحدتی که پیامبر رحمت در استمرار رسالت دیگر انبیای عظام برای جوامع بشری به ارمغان آورد. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم مهاجرین و انصار را به میثاق اخوت و عقد برادری فرا خواند و بدین سان گل بانگ وحدت برای نخستین بار در فضای مدینه طنین افکند. مسلمانان نیز در پرتو عمل به این دعوت و حرکت در طریق وحدت، متحد شدند و بر دشمنان چیره شدند و دیری نپایید که شاهد فتح و پیروزی را در آغوش کشیدند.
همزمان با هفته وحدت نمایندگی خبرگزاری «حوزه» در همدان برآن شد تا نشست تخصصی «وحدت عامل پیروزی مسلمانان» را با حضور اساتید حوزه و دانشگاه در سالن جلسات کتابخانه مدرسه آیت الله ملاعلی آخوند معصومی(ره) برگزار کند و موانع تحقق وحدت عملی در جوامع اسلامی را به بحث و گفتگو بگذارد.
در این نشست تخصصی، دکتر ستار عزیزی از اساتید اهل سنت و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا و حجت‌الاسلام عباس موسیوند از کارشناسان حوزوی و مسئول دفتر مدیریت حوزه علمیه استان همدان، با تبیین ضرورت وحدت در جهان اسلام، به پرسش های منظور از وحدت و تقریب مذاهب چیست؟، آیا وحدت از مبانی اعتقادی است؟، نقش وحدت امت‌های اسلامی در برملا کردن توطئه معامله قرن چیست؟، مسلمانان شیعه و سنی در چه چیز باید وحدت داشته باشند؟، نقش اهل سنت در مبارزه با جریان تکفیری و تفکر وهابیت؟ امت‌های مسلمان چگونه می‌توانند در برابر جریان‌های تکفیری و استکبار و استعمار پیروز شوند؟، و ... پاسخ دادند.
منظور از وحدت مذاهب اسلامی چیست؟
عزیزی: منظور از وحدت به معنای ادغام مذاهب نیست یا اینکه افراد و جوامع به مذهب هم دربیایند بلکه باید با تکیه بر نقاط اشتراک اختلاف راکمرنگ کنند چراکه با توجه به شرایط کنونی جهان اسلام و تهدیداتی که وجود دارد، همدلی و هم‌زبانی بین اهل سنت و شیعه عامل انسجام و همبستگی آنها در مقابل تهدیدات خارجی است، لذا باید مراد از وحدت اسلامی را هم زیستی مسالمت آمیز پیروان مذاهب اسلامی تعریف کرد.
باید توجه کرد که مقصود این نیست که مذاهب، در یک مذهب حل شوند. بعضی افراد برای اینکه اتحاد مسلمین را تحصیل نمایند، مذاهب را نفی می‌کنند که باید بگوییم نفی مذاهب مشکلی را حل نمی‌کند بلکه اثبات مذاهب، مشکلات را حل می‌کند لذا باید همین مذاهبی که وجود دارند هر کدام در منطقه خودشان، امور معمولی خودشان را انجام دهند اما روابطشان را با یکدیگر حسنه کنند.
اگر ما می گوییم که شیعه و سنی در کنار هم قرار بگیرند یعنی شیعه، شیعه بماند، سنی هم سنی بماند ما چه موقع به عالم تسنن گفته‌ایم که منظورمان از وحدت این است که شما شیعه بشوید؟ ما چنین چیزی نگفته‌ایم.
شیعه و سنی باید همیشه سرعقل باشند
هر کس خواست شیعه بشود از طریق علمی و از راه مباحثات عالمانه شیعه بشود آنها هم آزادند که بروند کار خودشان را بکنند، اما ما نمی‌گوییم شما مذهبت را تغییر بده، ما می‌گوییم شیعه و سنی باید همیشه سرعقل باشند همچنان که بحمدالله در دوران انقلاب اسلامی در کشور ما مشاهده شد.
وحدت یعنی همین که پیروان این دو مذهب با هم برادر باشند و احساس برادری کنند نه اینکه شیعه، سنی و سنی، شیعه بشود، بلکه وحدت به معنای احساس برادری است و همین که هر طرفی احساس کند که دیگری هم مسلمان است و حق اسلامی او را بر گردن خود احساس کند و متقابلاً او هم به همین ترتیب عمل کند.
*تأکید بر اشتراکات مذهبی؛ مولفۀ راهبردی در وحدت امت اسلامی
حجت‌الاسلام موسیوند: هنگامی که موضوع وحدت مطرح می‌شود، منظور وحدت حول مشترکات مذاهب شیعه و سنی است که مشترکات فراوانی وجود دارد که باید شناسایی شود.
در طول تاریخ اسلام نیز شیعه و اهل سنت به صورت مسالمت‌آمیز با هم زندگی می‌کردند و ارتباط وسیعی باهم داشته‌اند اما دست‌هایی از بیرون جامعه اسلامی به دنبال ایجاد تفرقه است و متأسفانه وهابیت و مبلغین آن اقدام به ایجاد تفرقه بین سنی و شیعه کرده‌اند. باید بدانیم که برای حفظ منافع شیعه و سنی وحدت لازم است و دشمنان دلسوز اهل سنت و شیعه نیستند.
توحید، قرآن، معاد و حب اهل بیت علیهم‌السلام مشترکات شیعه و سنی است و در مباحثی اختلاف نظر وجود دارد که نیازمند ایجاد نشست‌های علمی توسط علمای شیعه و سنی است.
شکی نیست که اختلافات بین مسلمانان نه تنها مشکلاتی ریشه‌ای و بنیادین نیست، بلکه در بسیاری از مبانی نظری و عمیق اسلامی دارای اشتراک نظر فراوانی هستند که با تعهد و دغدغه اتحاد و برادری میان مسلمانان به راحتی قابل حل خواهد بود.
از برجسته سازی اختلافات پرهیز شود
عقل و شرع اقتضا می کنند که بر مشترکات فراوان تکیه شود، و از برجسته کردن اختلافات جزیی پرهیز گردد. مسلمانان باید از هر فرقه و مذهبی با شعار توحید و زیر پرچم «لا اله الا الله» گرد هم آیند و در عین کثرت و تعدد، وحدتی مثال زدنی خلق نمایند.
به لحاظ علمی نیز ثابت شده که منبع و سرچشمۀ همۀ مذاهب به رغم اختلاف عناوین و نام این منابع، یکسان است و جملگی به نص و اجتهاد بازمی‌گردند، به همین دلیل موارد مشترک و توافقی، میان مذاهب فقهی بیشتر و گسترده‌تر از موارد اختلافی آنهاست.
با این اوصاف، استراتژی تقریب از طریق برجسته سازی نقاط مشترک فراوان در مذاهب اسلامی به تحقق وحدت اسلامی منجر می شود؛ بدین نحو که تکیه بر اشتراکات و بدیهیات دینی و اعتقادی در تفکیک میان برخی اختلافات مذموم از غیر مذموم به عنوان بهترین راهکار در مقابله با اختلافات فرقه ای مورد استفاده قرار می گیرد.
بنابراین ترویج استراتژی تقریب بر مبنای اشتراکات مذهبی نه تنها وحدت فقهی در میان مسلمانان را محقق خواهد کرد، بلکه وحدت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و ... را به روشنی در بین مسلمانان فراهم خواهد آورد.
*پیامدهای اختلاف بین شیعه و سنی برای جوامع اسلامی
عزیزی: همه می‌دانیم که عامل اختلافات بیگانگان هستند و ایجاد اسلام انگلیسی و شبکه‌های ماهواره‌ای که تبلیغات افراطی‌گیری دارند و به مقدسات اهل سنت توهین می‌کنند، گواه این امر است. جالب این که استودیو این شبکه‌ها در انگلیس است، لذا هدف اصلی آنها ایجاد تفرقه بین جوامع اسلامی است.
باید به دنبال مشترکات رفت؛ حب اهل بیت علیهم‌السلام در بین اهل سنت بسیار است و در منابع بسیاری از علمای اهل سنت می‌توان این امر را مشاهده کرد و باید بر این نقطه به خوبی تکیه کرد.
علمای اهل سنت با ابراز علاقه و احترام به اهل بیت علیهم‌السلام نشان‌دادند که هیچ‌گونه کینه ای نسبت به آنها ندارند؛ اشعار شافعی از ائمه اربعه و نیز اشعار به جامانده شعرای فارسی زبان در وصف اهل بیت علیهم‌السلام که بیشتر آنان سنی مذهب بودند، گواه بر این مطلب است.
در رویداد زلزله سر پل ذهاب شاهد بودیم همه مسلمانان ورود پیدا کردند و در امدارسانی و کمک به هموطنان هیچ کس به مذهب اهالی توجه نکرد و تمرکز همه بر یک هدف مشترک بود.
تلاش مزدوران برای ایجاد تفرقه بین شیعه و سنی
روحیه برادری شیعه و سنی در داخل کشور باید تقویت شود، چراکه ایرانیان نقش مهمی در تاریخ اسلام داشتند حال باید وحدت بین شیعه و سنی در داخل ایران بسیار برجسته باشد، اما گاهی برخی از افراد مزدور دشمن هستند و خود نمی‌دانند و رهبر انقلاب فرموده هر کس که به دنبال ایجاد تفرقه بین شیعه و سنی است، مزدور دشمن است چه خود بداند و چه نداند.
حکومت جمهوری اسلامی به عنوان حکومتی که قصد دارد جا پای حکومت علوی بگذارد، باید اقدام به جذب جوانان اهل سنت توسط ظرفیت حب اهل بیت علیهم‌السلام کند و از طریق این افراد نقطه مشترک بین شیعه و سنی را برجسته کند و از سوی دیگر در مباحث مدیریتی بین شیعه و سنی مساوات برقرار باشد، اما وجود برخی از رفتارهای تبعیض‌گرانه ضربه بزرگی بر ایجاد وحدت است.
*تأثیر حضور نخبگان سنی حافظ منافع نظام در کشورهای منطقه
عزیزی: برجسته‌سازی نخبگان اهل سنت و تربیت آنها جهت ایجاد وحدت بین شیعه و سنی بسیار مهم‌است، اما تاکنون این امر مورد غفلت قرار گرفته است. از سوی دیگر نخبگان شیعه رسالت دارند که رفتار عادلانه با اهل سنت را ترویج دهند و این به نفع مسلمانان است.
حضور افراد سنی حافظ منافع جمهوری اسلامی در کشورهای منطقه به عنوان سفیران نظام بسیار مؤثر است، چراکه بیان حق از زبان فرد سنی‌مذهب مؤثرتر است، لذا در این راستا باید برخی از سفیران خارجی را از اهل سنت انتخاب شوند و از نخبگان اهل سنت جهت شرکت در شرکت در کنفراس اسلامی بهره گیرند.
سیاست‌مداران نقش مهم‌تری دارند، چراکه مسلمانان یکدیگر را دوست دارند و حتی گاهی شاهد وصلت بین شیعه و سنی هستیم، لذا سیاسیون باید تحقق وحدت مسلمانان را در اولویت قرار دهند.
استعمار سرمایه جوامع اسلامی، هدف استکبار از ایجاد تفرقه است
حجت‌الاسلام موسیوند: در قانون اساسی همه مذاهب حتی ارامنه در جمهوری اسلامی دارای حق ویژه هستند، اما موافقم که در این زمینه برخی کج‌سلیقگی‌ها در کشور وجود دارد و گاهی در تقابل با اتفاقاتی است که در کشورهای اهل سنت افتاده و علمای شیعه و مسئولین تحت فشار قرار می‌گیرند؛ برای مثال در عربستان چند میلیون نفر شیعه زندگی می‌کنند، اما بسیار تحت فشار هستند در بحرین و پاکستان شیعیان در مظلومیت بالایی به سر می‌برند. این در حالی است که به حقیقت فقه شیعه راضی به ریخته شدن یک قطره خون چه از سنی و چه از شیعه نیست و هیچ‌گاه علمای شیعه به این امر رضایت ندارند.
نیاز داریم وحدت در تمام کشورهای اسلامی رواج داده شود؛ هدف دشمن از ایجاد تفرقه، تجزیه کشورهای اسلامی و بردگی مسلمانان و در نهایت استعمار نفت و سرمایه‌های آنها است.
برای مثال ایجاد داعش در سوریه برگرفته از جریان تکفیری به ریاست فردی است که مهره آنها بود و به دنبال تجزیه سوریه، عراق و ایران بودند و شاهد هستیم که سال‌ها داعش نفت سوریه را استخراج می‌کرد و هم‌اکنون آمریکا در شمال سوریه اقدام به این امر کرده، لذا هدف استکبار از اختلاف‌اندازی و ایجاد تفرقه به دنبال منافع اقتصادی خود است.
وحدت اسلامی همکاری و تعاون پیروان مذاهب اسلامی بر اساس اصول مسلم و مشترکات اسلامی و در پیش گرفتن موضع عملی واحد برای تحقق اهداف و مصالح اسلام و موضع‌گیری واحد در برابر دشمنان است
با مطالعه زندگی معصومین علیهم‌السلام و شاگردان آنها این حقیقت آشکار می‌شود که علی‌رغم وجود اختلافات فکری بین آنها و فقهای مسلمین مراوده و مباحثه علمی و رابطه عمیقی بین آنها وجود داشته است.
جمع زیادی از شاگردان امام باقر(ع) و امام صادق(ع) از اهل سنت بودند
جمع زیادی از شاگردان امام باقر علیه‌السلام و امام صادق علیه‌السلام از اهل سنت بودند و بسیاری از آنها از این دو معصوم نقل حدیث کرده‌اند.
در عصر بعد از ائمه(ع) نیز علمای بزرگ چون شیخ مفید، سید مرتضی، شیخ طوسی، علامه طبرسی، شهید اول و شهید ثانی از جمله افرادی هستند که صاحب کرسی تدریس در فقه مذاهب مختلف اسلامی بوده اند و در آثار خود ضمن پایبندی به مذاهب اهل بیت علیهم‌السلام هیچ گونه تعصبی در عرضه مطلبه نداشته‌اند و با استدلال متین و علمی از آزادی خود دفاع کردند.
اگر نگاه منافع اسلام و کشورهای اسلامی ایجاد شود هم شیعیان و هم اهل سنت به پیشرفت‌های بزرگ اقتصادی و سیاسی همه‌جانبه دست پیدا خواهند کرد بنابراین وحدت به نفع همه فرق اسلامی است.
خوشبختانه وحدت در بین همه نخبگان وجود دارد اما در بین نخبگان سیاسی این امر کمرنگ شده است چراکه نخبگان سیاسی منافع حزبی و جناحی خود را درنظر می‌گیرند نه منافع اسلام و انقلاب را.
مهم این است که دنیای اسلام می‌تواند به محور دو نقطه ی مربوط به اهل بیت علیهم السلام، اتفاق و اتحاد داشته باشد: یکی محبت است که یک امر عاطفی و عقیدتی است و مسلمین به محبت اهل بیت علیهم السلام که این نقطه می تواند نقطه ی تمرکز عواطف و احساسات همه ی مسلمین باشد. نقطه ی دوم، آموزش دین و تعلم معارف و احکام الهی به مثابه ی عدل قرآن و به موجب حدیث ثقلین است، که باز این حدیث را شیعه و سنی و فرق مختلف اسلامی روایت کرده‌اند.
تحقق وحدت اسلامی در پرتو دیپلماسی علمی
استراتژی تقریب برای تحقق وحدت، باید بر مدار تقویت دیپلماسی علمی متمرکز شود. در وهلۀنخست باید گفت دیپلماسی هدایت روابط خارجی میان کشورها از طریق فعالیت‌ها و روش‌های رسمی سیاسی است و در نگاه‌های جدیدتر دیپلماسی عبارت است از روندی کلی که در آن کشورها تلاش می‌کنند با یکدیگر ارتباط داشته باشند و یکدیگر را تحت تأثیر قراردهند.
مفهوم دیپلماسی علمی نیز در ادبیات مربوط به سیاست‌گذاری علم و فناوری و نیز در حیطۀ دیپلماسی عمومی رواج فزاینده‌ای یافته است و مفهوم دیپلمات علمی نیز بر همین اساس مطرح شده است.
تعمیق دیپلماسی علمی ایران با کشورهای اسلامی، به ارتقای میزان رشد و تولید علم و تقویت جایگاه علمی کشورهای اسلامی خواهد انجامید و تحقق تولید گرایی و بومی سازی علوم اعم از علوم انسانی و فنی، به عنوان اهرم بازدارنده در مقابل تهدید فزایندۀ بازتولید غرب در برخی کشورهای اسلامی عمل خواهد کرد و بر چالش تقلید گرایی و مصرف زدگی از مدرنیسم در جوامع اسلامی فائق خواهدآمد.
دوران طلایی تمدن اسلامی از تعامل ایرانیان و اعراب نشأت گرفته است
به عنوان نمونه ایران و جهان عرب همواره در طول تاریخ گذشته جرئی از پیکرۀ امت اسلامی بوده و دوران طلایی تمدن اسلامی از تعامل ایرانیان و اعراب نشأت گرفته است، به نحوی که روابط ایران و عرب طی قرون و اعصار مختلف در بین ملل اسلامی، دارای مشترکات و عناصر مشترک بوده و هماهنگی و تعامل میان آنها برقرار بوده است.
لیکن با کاهش سطح تعاملات، و افول دوره طلایی تمدن اسلامی؛ در سایه سیطره سنگین جهانی شدن بر جهان اسلام، ضرورت بهره گیری از ظرفیت های علمی ایران و جهان عرب در افق های تازه برای پیشرفت و توسعۀ علمی کشورهای اسلامی بیش از پیش احساس می شود.
از این رو با عنایت به سند چشم انداز ۱۴۰۴ که ایران را کشوری توسعه یافته با جایگاه نخست علم و فناوری در سطح منطقه و دارای تعاملات سازنده و موثر در روابط بین الملل در نظر گرفته و همچنین در راستای دیپلماسی علم و فناوری در نظام منطقه ای، ضرورت مهیا کردن زیر ساخت لازم برای همکاری های علمی به ویژه با کشورهای اسلامی انکار ناپذیر است.
پیامدهای مثبت تعاملات مراکز علمی ایران و جوامع عربی
تعاملات مراکز علمی ایران و جوامع عربی پیامدهای مثبت فراوانی همچون گسترش مهارتهای ارتباطی بین فرهنگی، انتقال تکنولوژی، افزایش زمینه های مطالعاتی، تقویت تحقیقات و تولیدات علمی، بهره وری اقتصادی و منافع مالی، ارتقای وحدت امت اسلامی و توسعۀ همه جانبۀ جوامع اسلامی را به همراه خواهد داشت.
لذا اشتراکات علمی، مذهبی، فرهنگی و تاریخی ایران و کشورهای عربی را باید نقطۀ شروع توسعۀ علوم در جهان اسلام به شمار آورد که پیش فرض های اندیشۀ توسعۀ علوم اسلامی از آن نشأت می‌گیرد، به ویژه بازتولید فکری و نظری، دوران درخشان تمدن اسلامی از قرن دوم تا هفتم هجری، به عنوان نقشۀ راه توسعۀ علوم در جهان اسلام، نوید بخش تعاملات نوین علمی ایران و جهان عرب قلمداد می‌شود که در قالب بهره گیری دانشگاهیان، نخبگان و اندیشمندان ایران وکشورهای عربی از روش های روزآمد برای تقریب دیدگاه ها و تحکیم و تعمیق مورد توافق دو طرف در عرصه های اندیشه ورزی، عقاید و فقه، و پایه ریزی نظام مطالعاتی و پژوهش مشترک و نشر میراث مشترک به کار گرفته می شود.
آثار بی بدیل همکاری و هم گرایی علمی میان مذاهب اسلامی به عنوان نقطه تماس و محور توسعۀ علمی جهان اسلام؛ در راستای ترسیم دقیق نقشه علمی حوزه‌های مختلف علم در کشورهای اسلامی و ارائۀ راهکارهای موثر در راستای تولید کمی و کیفی مؤلفه‌های مختلف تولید علم در سطح جوامع اسلامی است.
گفتنی است، پیش از این هم نمایندگی خبرگزاری «حوزه» در همدان، اقدام به برگزاری نشست تخصصی «رسانه و امربه معروف» با حضور اساتید و کارشناسان حوزوی کرده بود.
تنظیم و تدوین: مریم بیک دلو
